Culturen van de Moche Route
Eeuwen lang werd de Moche vallei in Noord Peru door verschillende culturen bewoond.
Wij belichten de Moche en Chimú cultuur en de bouwwerken die zij achterlieten en nu nog te bewonderen zijn.
Moche cultuur
De Moche waren een pre-Inca en pre-Chimú beschaving die tussen 100 – 700 n.C. regeerden over de Noord Peruaanse kustlijn. Archeologen en wetenschappers twijfelen over de politieke organisatie van de Moche, Zo lijkt het alsof de beschaving in het noorden van het rijk zich anders ontwikkelden dan in het zuiden. Ze hadden naar alle waarschijnlijkheid hun eigen heersende macht die, naar het lijkt, wel met elkaar verwant waren. Het Noordelijke Moche rijk was gecentreerd in de Lambayeque vallei, nabij Chiclayo. Het was één van de grootste domeinen en heeft een groot ceremonieel complex. Het grootste Zuidelijke domein ligt in de Moche vallei, met als hoofdstad de tempel van de zon en de maan. Dit wordt ook wel gezien als het hart van het gehele Moche rijk.
De Moche bouwden enorme piramidecomplexen, gemaakt van adobe stenen en hadden een complex aquaduct en irrigatiesysteem om in de droge kustlijn en woestijn gewassen te kunnen verbouwen. Een agrarische samenleving die diverse producten verbouwden zoals aardappelen, maïs en pepers. Daarnaast hielden ze kuddes vee, jaagden op onder andere herten en zeeleeuwen en waren succesvol in de visserij. Er word zelfs gezegd dat het huidige nationale gerecht ceviche bedacht is door de Moche. Ook werden schelpen verzameld en verhandeld als luxegoederen, deze zijn ook veelvuldig in graven van de eliteleden gevonden.
De Moche cultuur was zeer verfijnd, ambachtslieden beheersten de kunst van metaalbewerking en waren in staat om enorm gecompliceerde sieraden te maken die veelal goed bewaard zijn gebleven en te bewonderen zijn in de vele musea. Het Moche aardewerk word als één van de meest gevarieerde ter wereld gezien. Het aardewerk was eeuwen geleden reeds van groot belang in de expressie onder het volk en voor wetenschappers is het een onschatbare bron van informatie. De koppen van aardewerk, die ook wel ‘Mochica’s’ genoemd worden, zijn veelal in twee kleuren geschilderd; ivoorkleur gecombineerd met rood. Ze tonen scenes uit het leven van het volk, er worden tafrelen van mythische figuren, tradities en dagelijkse tafrelen zoals de jacht, het vissen, gevechten en seksueel contact afgebeeld. Evenals in andere culturen, zoals in de Chimú cultuur, werd gebruikt gemaakt van mallen. Deze techniek droeg bij aan de massaproductie, het is dan ook niet vreemd dat het aardewerk niet enkel in tempels, maar wijd verspreid over het Moche rijk is teruggevonden.
Er zijn veel skeletten en gemummificeerde lichamen gevonden in het Moche rijk, dit lijkt er op te wijzen dat het offeren van mensen een belangrijke religieuze rol speelde binnen de cultuur. De elite en leiders lijken in veel gevallen te zijn betrokken bij de rituelen en het uitvoeren van de offering. Vaak werden gevangen genomen strijders slachtoffer bij de offering.
Hoe de Mochecultuur uiteindelijk aan zijn einde kwam is niet helemaal duidelijk, wel is zeker dat dit rond 700 n.C. zal zijn geweest. De meest waarschijnlijke verklaring is dat het volk een grote klap heeft gekregen door het ‘el Niño’ fenomeen. Uit onderzoek naar de kern van gletsjers is gebleken dat er tussen 500 en 600 n.C. een periode van 60 jaar is geweest met extreme weersomstandigheden. Enorme lange periodes van droogte werden gevolgd door enorme natte periodes met intense regen en overstromingen. Naast de slachtoffers die vielen door schaarste aan levensmiddelen, zouden veel slachtoffers zijn gevallen in de strijd om levensmiddelen en ziektes die voortkwamen uit de enorme weersomstandigheden.
Ondanks alles zijn er enorm veel waardevolle schatten en gebouwen bewaard gebleven die nog altijd te bezoeken zijn. De opgravingen van de heer van Sipán, die in 1987 werd ontdekt behoren tot de mooiste en meest waardevolle schatten ter wereld. Mede doordat het graf sinds 300 n.C. niet geopend was, zijn alle mooie en waardevolle objecten in perfecte staat opgegraven. Ook de tempel van de Moche-priesteres van Cao, die in 2005 werd ontdekt is ongestoord gebleven sinds 450 n.C. Dit graf liet een nieuw licht schijnen op de cultuur en liet zien dat de Moche vrouwen niet enkel rituelen uitvoerden, maar ook regeerden over het Mochica volk.
De bouwwerken en schatten die de Moche hebben nagelaten zijn ongekende juwelen, die bij een bezoek aan Peru niet gemist mogen worden.
Huaca del Sol y la Luna & Museo huacas de Moche
Dit tempelcomplex wordt gezien als het middelpunt van de inmiddels verdwenen Moche cultuur.
Het heeft een totale oppervlakte van 60 hectare. De twee tempels, Huaca de la luna (tempel van de maan) en Huaca del Sol (tempel van de zon) steken als twee gigantische bergen uit en kunnen niet gemist worden. Net als bij veel andere tempels, zijn ook deze bedenkt met een laag aarde waardoor je de contouren en adobe stenen niet kunt zien. Dit heeft meerdere redenen, maar de voornaamste is het behoud van het bouwwerk. De grootste schatten uit deze tempels zijn helaas geplunderd voordat de regering ingreep, toch is er een museum die rijkelijk gevuld is met interessante objecten en die uitleg geeft over de historie van het complex. Veel hiervan kunnen bewonderd worden in het nabijgelegen museum "Huacas de Moche".
Huaca del Sol y la Luna vormen een enorm interessante bezienswaardigheid, niet te missen bij een bezoek aan Trujillo.
Huaca del Sol (tempel van de zon)
Deze tempel, gebouwd uit miljoenen adobe stenen, was ooit veel groter dan hij heden ten dagen is, ruim een derde van de tempel is namelijk in de loop der tijd weggespoeld. De Spaanse conquistadores hebben hier mede schuld aan, zij waren het die een nabijgelegen rivier hadden omgeleid om de schatten die ze gestolen hadden makkelijk naar de kust te kunnen vervoeren. Ondanks de geleden schade is deze tempel met 8 verdiepingen, verbonden door steile trappen en met een hoogte van 45 meter, nog steeds s’werelds grootste adobe tempel. Men vermoed dat deze tempel meerdere functies had, naast een koninklijk onderkomen en militaire standplaats zou het ook een administratie functie hebben binnen het Moche rijk.
Huaca de la Luna (tempel van de maan)
Deze tempel is kleiner dan Huaca del Sol en het bestaat uit drie delen.
Het noordelijke deel, dat helaas grotendeels vernield is bij plunderingen, en het beter bewaard gebleven oostelijke en centrale deel.
Als je bedenkt dat de bouw van deze tempel zo’n 2000 jaar geleden werd begonnen, is het verbazingwekkend het keramiek en dat de friezen op de muren alle plunderingen en extreme weersomstandigheden hebben doorstaan. De kleuren zijn op sommige plekken nog schitterend bewaard gebleven. De kunst die gevonden is verteld veel over de Moche en hoe zij leefden. Vooral de god Ayapec komt herhaaldelijk terug in de tempel, te herkennen aan een boze blik, grommend en zijn tanden goed zichtbaar. Het volk was goedgelovig en bang voor de goden. Deze tempel word gezien als het ceremonieel en religieus centrum van de Moche.
In het oostelijke deel tonen illustraties op de muur hoe de religieuze rituelen werden uitgevoerd. Hier werden mensen geofferd aan de goden door ze een dodelijke klap op het hoofd te geven om ze vervolgens van een platform af te gooien. Archeologen hebben op deze plek meerdere lichamen gevonden, de hoofdwonden waren duidelijk kin de schedels te herkennen.
Het centrale deel van de tempel herbergt een begraafplaats voor de elite, zij werden te midden van schatten begraven.
Museo Huacas de Moche
Veel van de bewaarde kunstobjecten kunnen bewonderd worden in museum "Huacas de Moche". Er zijn voornamelijk goed bewaard keramiek te vinden
Dit museum bevind zich binnen het tempelcomplex en is zeker een bezoek waard.
El Brujo
El Brujo, gelegen in Magdalena de Cao, wordt gezien als één van de meest waardevolle vindplaatsen aan de Noord Peruaanse kustlijn. De oudste vondsten dateren van ruim 3000 voor christus en ondanks de extreme weersomstandigheden, is gelukkig veel bewaard gebleven.
Wat dit 30 meter hoge adobetempelcomplex zijn bekendheid heeft gegeven zijn de goed bewaarde friezen van ‘El Brujo’. Daarnaast is in dit complex in 2006 het graf van ‘Dama de Cao’ gevonden, de eerste vrouwelijke mummie van een krijgersaristocratie, gekleed in strijdkleding. Haar mooi getatoeëerde lichaam is in het nabijgelegen museum te bewonderen, evenals vele schatten die in haar graf gevonden zijn. Er zijn veel sieraden van zilver, koper en goud te zien evenals interessant aardewerk.
Chimu cultuur
De Chimú cultuur ontstond omstreeks 900 n.C. in navolging van de Mochte cultuur. Het Chimor rijk strekte zich uit langs een groot deel van de Peruaanse kust. De Chimú waren bouwers van grote bouwwerken en steden. De tempels werden gebouwd met rechthoekige adobeblokken die gefabriceerd werden door middel van mallen.
Door het bouwen van slimme kunstmatige irrigatiesystemen werd een snelle vooruitgang in de landbouw bereikt en werden droge valleien omgevormd tot vruchtbare gebieden. Enkele producten die ze verbouwden waren aardappelen, bonen en katoen. Als je heden ten dage de Chimú bouwwerken bezoekt is er nog weinig over van de groene valleien.
De Chimú waren experts in het bewerken van metalen en hebben prachtige sieraden gefabriceerd. Een groot deel hiervan zijn te bewonderen in ‘Museo del Oro’ in de hoofdstad Lima. Ambachtslieden werden ingezet om van de aangeleverde en goed geregistreerde grondstoffen, sieraden te maken die dienden als machtsvertoon en gebruikt werden voor ceremoniële doeleinden. De Chimú waren zeer gelovig en in tegenstelling tot de Inca’s stond niet de zon, maar de maan centraal in religieuze ceremoniën.
Daarnaast waren de Chimú groots in de textielbewerking, ook na vele eeuwen zijn er een aantal mooie stukken bewaard gebleven.
Ook keramiek werd veelvuldig door de Chimú gemaakt en speelde een belangrijke rol in de cultuur. De Mochicas (keramiek potten) werden veelal door middel van mallen in serie geproduceerd en prachtig bewerkt, voorzien van kleur en sierlijke vormen. Het was een manier van expressie maar ook van het uiten van rangen en standen. S’werelds grootste Chimú aardewerk verzameling ter wereld is te bewonderen in ‘Museo Larco’ in Lima, echt een niet te missen bezienswaardigheid.
Een belangrijk bureaucratisch centrum van de Chimú was ChanChan. In deze stad heerste een sociaal en economisch systeem met een belangrijke rolverdeling. Delen van de stad waren ingedeeld en dienden als woon en werkgebied voor ambachtslieden die dezelfde expertise hadden. De elite van ChanChan nam alle beslissingen omtrent grondstoffen, voedsel etc.
Omstreeks 1475 werd het Chimúrijk veroverd door een groot overtal Incastrijders. Er moest gekozen worden om onder het Incaleiderschap voort te bestaan, of te sterven. Een halve eeuw later betraden de conquistadores de regio en viel ook het Incarijk.
Chan Chan
Het Chan Chan (Zon Zon) complex staat op de Unesco werelderfgoed lijst. Het is gelegen in de Moche valley en na het uiteenvallen van de Moche was het de hoofdstad van het Chimú-rijk. Het was de grootste stad van het pre-colombiaanse tijdperk. De Chimor leefden van 900 n.C tot 1470 n.C tot ze ten val werd gebracht door het Inca-rijk.
De stad Chan Chan heeft een oppervlakte van 20 km² en is gelegen in een bijzonder droog stuk van de Noord Peruaanse kustlijn. In deze stad waren 9 grote paleizen, elk voor een heerser. Na de dood van een heerser veranderde de functie en werd het een mausoleum. Een heerser werd samen met zijn harem, die bestond uit meerdere vrouwen begraven.
Door de droogte in het gebied werd het volk gedwongen om inventief te zijn in het vinden van water en hierdoor ontwikkelde zij zich tot experts op het gebied van irrigatie. Drinkwater werd vanaf de voet van de Andes richting de stad geleid en hiermee werd het mogelijk het droge landschap te bewerken. Er werden onder andere waterreservoirs aangelegd.
De overgebleven ruïnes liggen centraal in het bewaard gebleven centrum van de stad en bestaan uit lage muurtjes van Adobestenen welke mooi versiert zijn met vormen en dieren. Slechts één van de 9 paleizen is goed bewaard gebleven, de overige vielen ten prooi aan de Spaanse conquistador die, op zoek naar waardevolle schatten, veel vernielingen aanbrachten. Dit paleis, onderdeel van het Tschudi complex, bestaat uit zalen, tombes en een groot plein en is een niet te missen bezienswaardigheid.
Op het Chan Chan complex staat een klein maar interessant museum.
Om een goed beeld te krijgen van waarom de ruïnes echt een bezoek waard zijn, is het noodzakelijk de foto’s te bekijken. In het echt ziet het er nog veel indrukwekkender uit.
Huaca del Dragon (Huaca Arco Iris)
Huaca del Dragon is een belangrijk ceremonieel en administratief Chimú adobe monument. De friezen en muurschilderingen dateren uit de 12e eeuw en tonen menselijke figuren en rituelen, draken (Dragon) en een regenboog (Arco Iris).
De tempel lag tot de zestiger jaren bedolven onder een laag zand, hierdoor werd de tempel niet eerder gevonden en geplunderd en is hij goed bewaard gebleven. Deze tempel werd vroeger goed onderhouden en de figuren werden tijdens rituelen regelmatig geschilderd. Doordat de tempel opgegraven is heeft het el niño fenomeen echter zijn impact gehad op de tempel en zijn de originele kleuren vervaagd.
Het complex heeft een oppervlakte van zo’n 3000 m², hierin staat de twee etage hoge tempel, omgeven door 2 meter dikke verdedigingsmuren. De muren zijn versierd met friezen en vooral de draken zijn een terugkomend thema. In de tempel zijn resten van baby’s gevonden, archeologen vermoeden dat deze geofferd zijn als onderdeel van een vruchtbaarheidsritueel. Dit vermoeden wordt versterkt door de afbeelding van een regenboog die in de tempel staat afgebeeld, ook wel het symbool van nieuw leven.
Túcume
De Lambayequevallei, ook wel “Valle de las Pirámides” genoemd, de vallei van de piramides, ligt ongeveer 35 kilometer buiten Chiclayo en bestaat uit maar liefst 250 tempels. De tempels zijn gebouwd door diverse aan één volgende culturen, Lambayeque en Chimu, die deze grond allen als heilig beschouwden. Door de vallei loopt een ingenieus waterwegsysteem die de vallei vruchtbare grond bezorgde.
Niet alle tempels zijn (goed) bewaard gebleven, vele zijn zwaar geërodeerd, Túcume is een positieve uitzondering. Het complex van Túcume bestaat uit 26 grote piramiden en plateaus verspreid over ongeveer 2,2 km², was naar alle waarschijnlijkheid de hoofdstad van de Lambayeque cultuur en daarna de Chimú cultuur. Het complex werd bij toeval ontdekt door goudzoekers. De grootste van de 26 adobe tempels, Huaca Larga, is 700 bij 275 meter groot en ongeveer 30 meter hoog. Vanaf een uitkijkpunt op cerro Purgatorio is de omvang van het complex goed te overzien, de klim ernaartoe is niet voor iedereen weggelegd.
Grenzend aan het complex is een klein museum, hierin word uitleg gegeven over de functionaliteit van de tempels en er zijn maquettes van het complex die een interessant en mooi beeld geven van de tempels.
